Uzależnienia u osób z ADHD
Czy zdarza Ci się sięgać po kolejną kawę, scrollować bez końca media społecznościowe albo sięgać po coś mocniejszego – nie dlatego, że chcesz, ale żeby w ogóle coś poczuć? Jeśli żyjesz z ADHD, być może dobrze znasz to napięcie, potrzebę działania, bodźca, ulgi. W tym artykule przyglądamy się, dlaczego osoby z ADHD są bardziej narażone na uzależnienia – zarówno od substancji, jak i zachowań – i jak te uzależnienia mogą stać się sposobem na „regulację” mózgu, który stale domaga się stymulacji. Ten tekst to zaproszenie do zrozumienia – bez oceniania, z empatią i konkretem. Dla Ciebie albo kogoś bliskiego, kto mierzy się z tym codziennie.
Kiedy szukamy ukojenia w stymulacji
ADHD i uzależnienia – co mają wspólnego?
Jeśli masz ADHD albo ktoś bliski Ci je ma, być może zauważyłeś, że życie bywa intensywne – czasem zbyt intensywne. ADHD to coś więcej niż tylko „roztrzepanie”. To sposób działania mózgu, który sprawia, że:
- trudno się skupić na jednej rzeczy,
- łatwo się rozproszyć,
- emocje bywają bardzo silne,
- potrzeba działania i stymulacji jest większa niż u innych.
I właśnie dlatego osoby z ADHD częściej sięgają po różne „wspomagacze” – alkohol, papierosy, narkotyki, ale też gry komputerowe, media społecznościowe czy zakupy. Wszystko, co choć na chwilę uspokaja, pobudza albo daje poczucie ulgi. Nie dzieje się tak dlatego, że jesteśmy „słabi” czy „brakuje nam silnej woli”. To kwestia neurobiologii i sposobu, w jaki funkcjonuje nasz mózg.
Dlaczego osoby z ADHD są bardziej narażone na uzależnienia?
1. Mózg szuka dopaminy
Mózg działa inaczej, nie gorzej
Jeśli masz ADHD, możliwe, że Twój mózg funkcjonuje trochę inaczej niż u większości ludzi – nie lepiej, nie gorzej, po prostu inaczej. Jedną z kluczowych różnic jest działanie dopaminy – neuroprzekaźnika odpowiedzialnego za motywację, przyjemność i poczucie nagrody. U osób z ADHD poziom dopaminy bywa obniżony lub niestabilny. Co to oznacza? Żeby poczuć satysfakcję, skupienie albo ekscytację, często potrzebna jest znacznie silniejsza stymulacja niż u innych osób.
Sposoby na „dostrojenie”
Niektóre substancje i zachowania mogą wydawać się sposobem na poprawę nastroju lub skupienia – i rzeczywiście tak działają na układ nerwowy. Kawa, nikotyna, alkohol czy inne środki mogą przynosić ulgę, regulując funkcjonowanie mózgu. Z kolei scrollowanie TikToka, wielogodzinne granie w gry czy inne formy intensywnej stymulacji bywają sposobem na poradzenie sobie z nudą, pustką albo przeciążeniem emocjonalnym.
To nie brak silnej woli
Z zewnątrz te zachowania mogą wyglądać jak lenistwo, brak silnej woli albo unikanie obowiązków. Ale dla osoby z ADHD to często strategie przetrwania – próba poradzenia sobie z funkcjonowaniem mózgu, który stale domaga się „czegoś więcej”, by działać na poziomie, który dla innych jest naturalny i niewymagający wysiłku.
2. Trudno odroczyć przyjemność
Impuls decyduje
Osoby z ADHD częściej niż inne podejmują decyzje impulsywne. To znaczy, że jeśli coś jest przyjemne – trudno powiedzieć sobie „poczekaj, teraz nie czas”. Mózg mówi: „Zrób to TERAZ!”. Dlatego tak łatwo wpaść w mechanizm uzależnienia – bo to, co działa tu i teraz, wydaje się ważniejsze niż przyszłe konsekwencje.
Trudno przewidzieć, co będzie dalej
Planowanie i przewidywanie bywa trudne. ADHD często wiąże się z tzw. dysfunkcją wykonawczą – czyli trudnością w zarządzaniu czasem, organizacją i oceną skutków własnych działań. Jeśli brakuje przestrzeni lub narzędzi, żeby się zatrzymać i świadomie wybrać – łatwiej podążyć za pokusą szybkiej ulgi.
Emocje bez filtra
Trudne emocje są bardziej intensywne. Osoby z ADHD przeżywają emocje gwałtownie i mogą mieć trudność z ich regulacją. W takich momentach substancje lub zachowania nawykowe (np. objadanie się, zakupy, pornografia, alkohol) bywają sposobem na szybkie „znieczulenie” emocjonalnego bólu i przeciążenia.
3. Emocje są silniejsze
Emocje w pełnym wymiarze
Wiele osób z ADHD odczuwa emocje znacznie intensywniej niż reszta społeczeństwa. To, co dla innych może być lekkim niepokojem, dla osoby z ADHD potrafi przybrać formę przytłaczającego lęku. Radość może być euforią, a frustracja – niemal eksplozją wewnętrznego napięcia. Wszystko dzieje się „na 100%”.
Chwila ulgi
W obliczu tak silnych emocji trudno o dystans i samoregulację. Substancje psychoaktywne albo zachowania dające silną stymulację – jak jedzenie, zakupy, granie czy pornografia – mogą przynieść natychmiastową ulgę. W tym sensie działają jak emocjonalny wyłącznik: pozwalają na chwilę „nic nie czuć” lub „czuć się lepiej”.
To zrozumiała potrzeba
Choć z zewnątrz może to wyglądać jak ucieczka, dla osoby z ADHD to często sposób radzenia sobie z nadmiarem. Chęć, by przez moment poczuć się lżej, spokojniej, bez napięcia – jest zupełnie naturalna. Problem zaczyna się wtedy, gdy ten sposób ulgi staje się jedynym dostępnym – i prowadzi do uzależnienia.
Jakie uzależnienia najczęściej współwystępują z ADHD?
Substancje psychoaktywne – złudna ulga
Wśród osób z ADHD często pojawia się sięganie po alkohol, nikotynę czy marihuanę jako sposób na wyciszenie, lepszy sen lub poprawę koncentracji. Alkohol może pomóc „wyluzować się” w chaosie myśli, nikotyna daje chwilowe skupienie, a marihuana łagodzi lęk. Niestety, wszystkie te substancje – choć dają ulgę na krótko – z czasem nasilają objawy ADHD i pogłębiają problemy z pamięcią, nastrojem czy motywacją.
Stymulanty – pokusa kontroli
Niektóre osoby z ADHD sięgają po silne stymulanty, takie jak amfetamina czy kokaina. Paradoksalnie – działają one podobnie do leków na ADHD, zwiększając skupienie i energię. Problem polega na tym, że robią to w sposób nieprzewidywalny i uzależniający, a ich stosowanie wiąże się z poważnym ryzykiem zdrowotnym i psychicznym.
Uzależnienia behawioralne – gdy zachowanie staje się ucieczką
Nie zawsze uzależnienie wiąże się z substancją. ADHD często współwystępuje z tzw. uzależnieniami behawioralnymi – jak granie w gry, scrollowanie mediów społecznościowych, kompulsywne jedzenie, zakupy czy pornografia. Wszystkie te czynności dostarczają natychmiastowych bodźców i nagród, co dla osoby z ADHD – szukającej szybkiego ukojenia i pobudzenia – bywa szczególnie kuszące.
Kiedy zachowanie staje się problemem?
Granica między przyjemnością a problemem
Nie każda osoba z ADHD, która gra w gry czy sięga po alkohol, musi mieć problem. Przyjemność, relaks czy potrzeba odreagowania są czymś naturalnym. Trudność zaczyna się wtedy, gdy to, co kiedyś było wyborem, staje się koniecznością – a rezygnacja z danego zachowania okazuje się coraz trudniejsza.
Gdy tracisz kontrolę nad zachowaniem
Zaniepokoić mogą sytuacje, w których robisz coś „automatycznie” – bez realnej decyzji, a nawet wbrew sobie. Jeśli pojawia się poczucie winy, frustracja, zmęczenie lub wstyd, ale mimo to nie potrafisz przestać – to znak, że Twoje ciało i umysł próbują radzić sobie z napięciem w sposób, który przestał Ci służyć.
Sygnały ostrzegawcze
Jeśli dane zachowanie zaczyna negatywnie wpływać na Twoje codzienne życie, relacje, pracę czy zdrowie psychiczne – warto się zatrzymać i przyjrzeć się temu bliżej. Poszukiwanie pomocy nie oznacza słabości, ale siłę i odwagę, by zadbać o siebie i swoje potrzeby w zdrowszy sposób.
co, jeśli ADHD i uzależnienie występują razem?
Niezauważone ADHD – ukryty mechanizm uzależnienia
Wielu dorosłych zmagających się z uzależnieniem nigdy nie usłyszało diagnozy ADHD. Tymczasem trudności z koncentracją, impulsywnością i emocjami mogą być pierwotną przyczyną sięgania po używki czy zachowania dające ulgę. Jeśli ADHD pozostaje nierozpoznane, problem często nawraca – bo mózg nadal potrzebuje regulacji, której sam nie potrafi sobie zapewnić.
Leczenie, które pomija sedno
W tradycyjnej terapii uzależnień temat ADHD bywa pomijany, co może prowadzić do nieskuteczności leczenia. Koncentrowanie się wyłącznie na objawach uzależnienia – bez zrozumienia ich źródła – sprawia, że osoba wraca do dawnych nawyków, próbując wciąż regulować to samo napięcie czy chaos.
Diagnoza i leczenie – razem, nie osobno
Dlatego tak ważna jest dokładna diagnoza ADHD – niezależnie od wieku. Jeśli podejrzewasz u siebie ten typ trudności, warto poszukać specjalistycznej oceny. Kluczem do skutecznej pomocy jest równoległe zajęcie się obiema sferami: leczeniem uzależnienia i wspieraniem funkcjonowania w ADHD.
Jak wygląda leczenie?
Leki – wsparcie dla mózgu
Leczenie farmakologiczne, takie jak metylfenidat czy atomoksetyna, może pomóc osobom z ADHD lepiej panować nad impulsywnością, poprawić koncentrację i zmniejszyć potrzebę sięgania po używki. Leki nie „naprawiają” wszystkiego, ale wspierają funkcjonowanie mózgu, dając przestrzeń na realną zmianę.
Terapia – nauka radzenia sobie na co dzień
Psychoterapia poznawczo-behawioralna (CBT) pomaga lepiej zrozumieć swoje potrzeby, emocje i schematy działania. To dzięki niej można nauczyć się rozpoznawać sygnały ostrzegawcze i szukać innych sposobów radzenia sobie z napięciem niż ucieczka w uzależnienie.
Wsparcie i codzienne nawyki
Rozmowy z innymi osobami z ADHD – w grupach wsparcia czy podczas psychoedukacji – dają poczucie zrozumienia i przynależności. Równolegle warto zadbać o sen, aktywność fizyczną i ograniczenie stresu – bo codzienne nawyki naprawdę wpływają na to, jak działa nasz mózg.
Czy leczenie ADHD działa?
Właściwe leczenie ADHD naprawdę działa
Badania pokazują, że osoby z ADHD, które rozpoczęły leczenie – zarówno farmakologiczne, jak i psychoterapeutyczne – rzadziej sięgają po substancje i częściej kończą terapię uzależnień z sukcesem. To nie przypadek, tylko efekt realnego wsparcia dla mózgu i codziennego funkcjonowania.
Mniej nawrotów, więcej spokoju
Leczenie ADHD znacząco zmniejsza ryzyko nawrotów uzależnienia. Kiedy umysł lepiej działa, łatwiej oprzeć się impulsom, lepiej radzić sobie ze stresem i podejmować zdrowsze decyzje – również w trudnych momentach.
Diagnoza i leczenie to lepsze życie
Zdiagnozowane i leczone ADHD poprawia jakość życia. Wzrasta samoocena, poprawiają się relacje i funkcjonowanie w pracy. Osoby z ADHD zaczynają lepiej rozumieć siebie – i przestają się obwiniać za to, że wcześniej „nie dawały rady” tak jak inni.
Kilka słów do bliskich
Nie obwiniaj się
Jeśli ktoś bliski – partner, dziecko, rodzeństwo – zmaga się z ADHD i uzależnieniem, łatwo poczuć się bezsilnym lub winny_m. Ale pamiętaj: to nie Twoja wina. Problemy tej osoby wynikają z mechanizmów neurobiologicznych i trudności w radzeniu sobie, a nie z braku Twojego wsparcia czy zaangażowania.
Spróbuj zrozumieć mechanizmy
Osoba z ADHD nie sięga po substancje czy zachowania nałogowe na złość innym. Często to jedyny znany jej sposób na złagodzenie napięcia, uporanie się z emocjami czy uporządkowanie chaosu w głowie. Warto spojrzeć na to nie przez pryzmat intencji, lecz przez pryzmat potrzeby ukojenia.
Pomagaj – i nie zapominaj o sobie
Najlepsze, co możesz zrobić, to towarzyszyć – bez oceny, z otwartością, szczerą rozmową, gotowością do wspólnego szukania wsparcia. Jednocześnie nie zapominaj o sobie. Kontakt z uzależnieniem i cierpieniem bliskiej osoby bywa obciążający – masz prawo do odpoczynku, pomocy i troski.
Gdzie szukać pomocy?
W Poradni Centrum Zmian możesz otrzymać:
- profesjonalną diagnozę ADHD u dorosłych i młodzieży,
- wsparcie psychoterapeutyczne dla osób z uzależnieniami,
- konsultacje dla rodzin i bliskich.
W Centrum Zmian z osobami neuroróżnorodnymi z doświadczeniem uzależnienia i współuzależnienia pracują:
Dorota Krupińska
Certyfikowana terapeutka TSR i certyfikowana specjalistka psychoterapii uzależnień i współuzależnienia. Pomaga dorosłym w radzeniu sobie z lękiem, stresem, kryzysem emocjonalnym i uzależnieniami. Wspiera osoby neuroatypowe. Pracuje z szacunkiem, uważnością i wiarą w zasoby pacjenta. Przyjmuje w Piasecznie. Dowiedz się więcej
Izabela Grześkiewicz
Psychoterapeutka humanistyczna, certyfikowana specjalistka psychoterapii uzależnień i pedagog. Pomaga osobom dorosłym zmagającym się z lękiem, stresem, uzależnieniem i trudną przeszłością. Pracuje w atmosferze empatii i szacunku. Przyjmuje w Piasecznie. Dowiedz się więcej
