Trauma relacyjna

Czasem to, co nas najbardziej boli, nie wynika z jednej tragicznej sceny, lecz z powolnej erozji bezpieczeństwa i bliskości. Trauma relacyjna, choć bywa trudna do uchwycenia i zdefiniowania, odciska głęboki ślad w psychice człowieka. Często osoby dotknięte jej skutkami nie mają świadomości, że ich obecne trudności emocjonalne i relacyjne są wynikiem dawnych, chronicznych doświadczeń braku odpowiedzi emocjonalnej, odrzucenia lub przemocy w bliskich relacjach.

Trauma relacyjna – jak zranienie w relacjach wpływa na nasze życie i zdrowie psychiczne?

Trauma relacyjna to zranienie, które dotyka najgłębszych warstw człowieczeństwa – potrzeby bycia kochanym, zauważonym, ważnym. Choć jej skutki mogą być długotrwałe i bolesne, możliwe jest leczenie, odzyskanie zaufania do siebie i do innych oraz budowanie zdrowych, wspierających relacji.

Czym jest trauma relacyjna?

Trauma relacyjna to psychiczne zranienie powstałe w kontekście relacji interpersonalnych, najczęściej w dzieciństwie – w relacji z rodzicami, opiekunami lub innymi bliskimi osobami. Nie musi to być jedno drastyczne wydarzenie – jak w klasycznym ujęciu traumy PTSD (z ang. post-traumatic stress disorder) – ale raczej powtarzający się brak bezpieczeństwa emocjonalnego, wsparcia, opieki czy zrozumienia. W tym sensie trauma relacyjna ma charakter rozwojowy i złożony. Do najczęstszych przyczyn traumy relacyjnej należą:

  • zaniedbanie emocjonalne,
  • emocjonalna lub fizyczna przemoc,
  • przewlekłe zawstydzanie, krytyka, karanie,
  • uzależnienia w rodzinie,
  • przemoc domowa (również bycie świadkiem przemocy),
  • brak odpowiedzi emocjonalnej (np. „ciche dni”, ignorowanie emocji dziecka),
  • niestabilność opieki (częste zmiany opiekunów, choroby psychiczne rodziców).

Jak trauma relacyjna wpływa na rozwój dziecka?

Relacje z opiekunami w pierwszych latach życia pełnią kluczową rolę w rozwoju mózgu i systemu regulacji emocji. Dziecko uczy się od rodziców nie tylko mowy i zasad społecznych, ale także tego, jak radzić sobie z trudnymi emocjami, jak nawiązywać więzi i jak rozumieć siebie.

Kiedy opiekunowie są emocjonalnie niedostępni lub niestabilni, dziecko nie ma okazji, by nauczyć się regulacji emocji, zaufania do innych ani zaufania do siebie. W mózgu mogą zachodzić zmiany w strukturach odpowiadających za stres (m.in. układ limbiczny, ciało migdałowate), co może prowadzić do przewlekłej nadreaktywności emocjonalnej lub przeciwnie – do zamrożenia emocjonalnego. Skutki traumy relacyjnej mogą być bardzo różnorodne i pojawiać się przez całe życie:

  • trudności w budowaniu i utrzymywaniu relacji,
  • nadmierna zależność lub lęk przed bliskością,
  • impulsywność emocjonalna, drażliwość, wybuchy złości,
  • niska samoocena, chroniczne poczucie wstydu,
  • trudności z wyznaczaniem granic,
  • problemy psychosomatyczne,
  • zaburzenia lękowe i depresyjne,
  • poczucie pustki, samotności, „wewnętrznej dziury”.

Objawy traumy relacyjnej u dorosłych

Trauma relacyjna bywa „niewidzialna”. Osoby jej doświadczające często przez lata funkcjonują „normalnie” – odnoszą sukcesy zawodowe, tworzą relacje, wychowują dzieci. A jednak towarzyszy im wewnętrzny ciężar – chroniczne napięcie, lęk przed odrzuceniem, trudność z wyrażeniem emocji lub wstyd z powodu własnych potrzeb. Najczęściej obserwowane objawy traumy relacyjnej to:

  • niestabilność emocjonalna,
  • silna samokrytyka i perfekcjonizm,
  • trudności w relacjach intymnych (np. unikanie bliskości lub nadmierne przywiązanie),
  • trudności z zaufaniem,
  • „zamrożenie” emocjonalne – brak dostępu do uczuć,
  • uzależnienia jako sposób regulacji emocji.

Często też osoby z traumą relacyjną doświadczają tzw. flashbacków emocjonalnych – nieświadomego „powrotu” do stanu emocjonalnego z dzieciństwa, np. uczucia opuszczenia, wstydu czy bezradności, nawet gdy sytuacja obiektywnie nie jest zagrażająca.

Diagnoza traumy relacyjnej

Diagnozowanie traumy relacyjnej to proces wymagający delikatności, uważności i doświadczenia terapeuty. Często nie chodzi o dosłowne „wspomnienia”, ale o ślady w sposobie doświadczania siebie i innych. W procesie diagnozy wykorzystuje się m.in.:

  • wywiad kliniczny – z uwzględnieniem historii relacji rodzinnych i wczesnodziecięcych,
  • kwestionariusze (np. ACEs, CTQ, kwestionariusze stylów przywiązania),
  • testy projekcyjne i rysunkowe – ujawniające dynamikę relacyjną,
  • obserwację relacji terapeutycznej – sposób nawiązywania kontaktu, reakcje na empatię, dystans.

Trauma relacyjna często współwystępuje z objawami depresji, zaburzeń lękowych, zaburzeń osobowości (szczególnie borderline), trudnościami w relacjach i niską samooceną. 

Leczenie traumy relacyjnej – jak wygląda proces zdrowienia?

Leczenie traumy relacyjnej to przede wszystkim odbudowywanie zdolności do bezpiecznego bycia z drugim człowiekiem – w relacji, w emocjach, w bliskości. Kluczowym narzędziem jest relacja terapeutyczna – bezpieczna, stabilna, przewidywalna. Ważnym elementem diagnozy jest także psychoedukacja – pomóc osobie zrozumieć, że to, czego doświadcza, może być efektem trudnych relacji z przeszłości, a nie jej „wady charakteru”. Najczęściej stosowane podejścia terapeutyczne:

  • psychoterapia psychodynamiczna – praca z nieświadomymi wzorcami relacyjnymi, przeniesieniem i przeciwprzeniesieniem;
  • terapia schematów – identyfikacja nieadaptacyjnych schematów i nauka nowych sposobów reagowania;
  • MBT (terapia oparta na mentalizacji) – rozwijanie zdolności rozumienia stanów psychicznych własnych i innych;
  • EMDR – integracja emocjonalna bolesnych wspomnień z przeszłości;
  • terapia somatyczna (np. Somatic Experiencing) – praca z napięciem zapisanym w ciele;
  • terapia poznawczo-behawioralna (CBT) i ACT – praca nad przekonaniami, regulacją emocji i akceptacją siebie;
  • podejście integracyjne – łączenie różnych technik i nurtów w zależności od potrzeb osoby.

Proces terapeutyczny bywa długi – trwa często miesiące lub lata – ale przynosi realną zmianę w sposobie przeżywania siebie, relacji i życia.

Czy da się "wyzdrowieć" po traumie relacyjnej?

Tak. Choć skutki traumy relacyjnej mogą być głęboko zakorzenione, nasz mózg i psychika mają ogromną zdolność do zmiany – szczególnie w bezpiecznej, wspierającej relacji. „Zdrowienie” nie oznacza, że wszystko zapomnimy lub że przeszłość przestanie boleć. Raczej – uczymy się, jak żyć pomimo przeszłości, jak rozpoznawać swoje emocje i potrzeby, jak dbać o swoje granice i relacje. W procesie zdrowienia ważne są:

  • cierpliwość,
  • kontakt z empatycznym terapeutą,
  • rozwijanie uważności i samoświadomości,
  • relacje z innymi – wspierające, prawdziwe, bezpieczne,
  • czasem także wsparcie farmakologiczne, jeśli objawy są nasilone.

Trauma relacyjna w perspektywie społecznej i kulturowej

Warto podkreślić, że trauma relacyjna nie dotyczy wyłącznie „patologicznych rodzin”. Często pochodzi z pozornie „normalnych” środowisk, w których brak było emocjonalnej dostępności, obecności czy akceptacji dla uczuć dziecka. W naszej kulturze wciąż pokutuje przekonanie, że „dzieci nie mają problemów”, „trzeba być twardym”, „nie ma co rozczulać się nad sobą”. Dlatego tak ważne jest tworzenie przestrzeni na rozmowę o emocjach, doświadczeniach z przeszłości i potrzebie leczenia psychicznego – nie tylko indywidualnie, ale również społecznie.

W Centrum Zmian pracujemy z osobami doświadczającymi traumy relacyjnej w sposób indywidualny, czuły i integracyjny. Wiemy, że każdy człowiek nosi w sobie historię, która zasługuje na uważność i zrozumienie.

Jeśli chcesz porozmawiać o swojej historii
– zapraszamy na konsultację. Zrób pierwszy krok ku zmianie

„Czuję, że nie jestem dość dobra. Że wszystko, co robię, to za mało. I że nikt nigdy nie będzie ze mną na serio.” – tak rozpoczyna swoją opowieść trzydziestoletnia Anna, zgłaszając się na terapię po serii nieudanych związków i wypalenia zawodowego. Mówi spokojnie, ale jej ciało zdradza napięcie. W relacji terapeutycznej powoli wyłania się obraz dzieciństwa pełnego emocjonalnej niedostępności rodziców, braku bezpiecznego przywiązania i ciągłego stawania na głowie, by „zasłużyć na uwagę”.

To nie jest rzadki przypadek. Trauma relacyjna, choć bywa cicha i niewidoczna, ma ogromny wpływ na nasze funkcjonowanie – emocjonalne, społeczne, a nawet fizjologiczne. Nie jest skutkiem jednej katastrofy, lecz wynikiem długotrwałego braku poczucia bezpieczeństwa w kluczowych relacjach. Zrozumienie i skuteczne leczenie traumy relacyjnej wymaga delikatności, cierpliwości i integracji różnych podejść terapeutycznych.

Każda terapia zaczyna się od spotkania

W pracy z traumą relacyjną kluczowa jest sama relacja terapeutyczna. To właśnie relacja – nie tylko techniki – staje się nowym doświadczeniem, w którym klient może poczuć się widziany, ważny, bezpieczny.

Jak wygląda proces terapii?
Proces leczenia traumy relacyjnej to zazwyczaj długa droga – ale możliwa do przejścia. Poniżej przykładowy scenariusz  pracy terapeutycznej.

  • Etap budowania bezpieczeństwa – kluczowy dla osób z traumą relacyjną. Bez poczucia bezpieczeństwa nie dojdzie do otwartości i zmiany.
  • Etap rozpoznawania wzorców i schematów – z czasem osoba zaczyna zauważać, jak przeszłość wpływa na jej teraźniejszość.
  • Etap przepracowania i zmiany – obejmuje integrację emocjonalną, zmianę przekonań, rozwijanie nowych umiejętności relacyjnych.
  • Etap kończenia terapii i utrwalania zmian – to moment, w którym osoba czuje się wystarczająco stabilnie, by iść dalej sama.

Jakie są sygnały, że terapia działa?

Proces zdrowienia nie zawsze jest liniowy, ale z czasem pojawiają się wyraźne sygnały, że zmiana naprawdę zachodzi – zarówno w sferze emocji, jak i relacji.

  • Lepsze zrozumienie siebie i swoich emocji.
  • Większa zdolność do budowania bliskich, bezpiecznych relacji.
  • Spadek objawów lękowych, depresyjnych, psychosomatycznych.
  • Więcej łagodności wobec siebie.
  • Zwiększona odporność emocjonalna.

Potrzebujesz kogoś, kto Cię wysłucha?

Jeśli czujesz, że Twoje trudności mogą mieć korzenie w relacjach z przeszłości, zapraszamy Cię do bezpłatnej konsultacji wstępnej w Centrum Zmian. Jesteśmy zespołem doświadczonych psychologów i psychoterapeutów, którzy z troską i profesjonalizmem towarzyszą w procesie leczenia traumy.

Sprawdź naszego bloga. Rzetelne treści o zdrowiu psychicznym, relacjach, psychoterapii i rozwoju osobistym. Praktyczne wskazówki tworzone przez naszych specjalistów. Czytaj, odkrywaj, zadbaj o siebie. → Strefa Wiedzy

Bibliografia:
Bowlby, J. (1988). A Secure Base: Parent-Child Attachment and Healthy Human Development. Basic Books.

Bowlby, J. (2007). Przywiązanie. Warszawa: PWN.

Courtois, C. A., Ford, J. D. (2009). Treating complex traumatic stress disorders: An evidence-based guide. Guilford Press.

Fisher, J. (2021). Transforming the Living Legacy of Trauma. PESI Publishing.

Fonagy, P., Bateman, A. (2006). Psychoterapia oparta na mentalizacji. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Fonagy, P., Bateman, A. (2016). Psychoterapia oparta na mentalizacji. Leczenie borderline i zaburzeń pokrewnych. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Herman, J. (1992). Trauma and Recovery. Basic Books.

Herman, J. (2013). Przemoc. Uraz psychiczny i powrót do równowagi. Warszawa: Instytut Psychologii Zdrowia.

Levine, P. A. (2010). In an Unspoken Voice: How the Body Releases Trauma and Restores Goodness. North Atlantic Books.

Ogden, P., Minton, K., & Pain, C. (2006). Trauma and the Body: A Sensorimotor Approach to Psychotherapy. Norton.

Perry, B. D., Szalavitz, M. (2017). The Boy Who Was Raised as a Dog. Basic Books.

Schore, A. N. (2003). Affect Dysregulation and Disorders of the Self. W. W. Norton & Company.

Siegel, D. J. (2010). The Developing Mind: How Relationships and the Brain Interact to Shape Who We Are. Guilford Press.

Teicher, M. H., Samson, J. A. (2013). Childhood maltreatment and psychopathology: A case for ecophenotypic variants as clinically and neurobiologically distinct subtypes. American Journal of Psychiatry, 170(10), 1114–1133.

van der Kolk, B. (2014). The Body Keeps the Score: Brain, Mind, and Body in the Healing of Trauma. Viking.

van der Kolk, B. (2021). Strach ucieleśniony. Mózg, umysł i ciało w terapii traumy. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Young, J., Klosko, J., & Weishaar, M. (2003). Schema Therapy: A Practitioner’s Guide. Guilford Press.

Young, J. E., Klosko, J. S., Weishaar, M. E. (2021). Terapia schematów. Przewodnik praktyka. Sopot: GWP.